به گزارش نوژان نیوز هر سال با فرارسیدن نوروز و آغاز سفرهای سراسری ایرانیان، موج پرشماری از گردشگران به دل طبیعت و زیستگاه‌های بکر روانه می‌شوند. این حضور پرتعداد که در روز طبیعت افزایش هم پیدا می‌کند، گرچه از منظر اجتماعی و اقتصادی مزایایی به همراه دارد اما فشار سنگینی بر محیط‌زیست وارد می‌کند؛ از […]
هر سال با فرارسیدن نوروز و آغاز سفرهای سراسری ایرانیان، موج پرشماری از گردشگران به دل طبیعت و زیستگاه‌های بکر روانه می‌شوند. این حضور پرتعداد که در روز طبیعت افزایش هم پیدا می‌کند، گرچه از منظر اجتماعی و اقتصادی مزایایی به همراه دارد اما فشار سنگینی بر محیط‌زیست وارد می‌کند؛ از انباشت زباله و آلودگی در جنگل‌ها و سواحل گرفته تا بر هم خوردن آرامش حیات‌وحش و افزایش موارد شکار و قاچاق گونه‌های نادر.
به گفته عطالله کاویان ـ مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران ـ حضور چند برابری جمعیت در نوروز به استان مازندران باعث می‌شود تولید زباله به ۱۵ برابر روزهای معمول برسد و چنین حجم عظیمی از پسماند، چالشی جدی برای مدیریت پسماند و پاکیزه نگه داشتن طبیعت ایجاد می‌کند.
از سوی دیگر، فصل بهار زمان زادآوری بسیاری از گونه‌های حیات وحش است و تردد انبوه مسافران در زیستگاه‌های طبیعی می‌تواند آرامش حیات‌وحش را بر هم بزند و برای جانوران استرس ایجاد کند.
ورود غیرمسئولانه برخی گردشگران به مناطق بکر، درست در هنگامه زادآوری جانوران، تهدیدی مضاعف برای بقای نسل آن‌ها به شمار می‌رود.
نمونه‌هایی مانند پارک ملی گلستان که در روز طبیعت (۱۳ فروردین) میزبان خیل عظیم مردم می‌شود یا پناهگاه حیات‌وحش میانکاله که در برخی سال‌ها پذیرای ده‌ها هزار مسافر نوروزی بوده است، نشان می‌دهند تراکم حضور انسان تا چه حد می‌تواند فضای زیستی جانوران را متأثر کند. رضا زمانی مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان نیز تأکید کرده که طبیعت در سال‌های اخیر آسیب‌های فراوانی از ناحیه گردشگری غیرمسئولانه متحمل شده است؛ از آتش‌سوزی جنگل‌ها گرفته تا آلوده شدن رودخانه‌ها و از بین رفتن پوشش گیاهی که همه در نهایت حیات جانوران وحشی را تهدید می‌کند
آسیب‌پذیری مناطق حفاظت‌شده در ایام نو
حضور گسترده گردشگران در مناطق حفاظت‌شده و پارک‌های ملی چالش‌هایی ویژه به‌دنبال دارد. بسیاری از این مناطق ظرفیت اکولوژیک محدودی دارند و ورود جمعیت زیاد می‌توان به تخریب مستقیم زیستگاه‌ها منجر شود. برای نمونه در استان گیلان پارک ملی خشکی–دریایی بوجاق در تعطیلات با هجوم خودروهای گردشگران مواجه شد که تا زون امن این پارک ملی پیشروی کردند. احسان باقری‌پور رئیس اداره پارک ملی خشکی دریایی بوجاق کیاشهر با اشاره به این معضل اعلام کرد هرگونه خودروی گردشگری یا آفرود که وارد محدوده حفاظتی پارک شود بلافاصله از منطقه هدایت خواهد شد.
به گفته وی در یک مورد، حضور چهار خودروی سواری خانوادگی در محدوده امن گزارش شد که مأموران یگان بلافاصله نسبت به خروج آن‌ها اقدام کردند.
این رویدادها نشان می‌دهد حتی اگر عمدی در تخلف گردشگران نباشد، ناآگاهی از مرزهای مناطق حفاظت‌شده و نبود علائم کافی می‌تواند به تجاوز ناخواسته به حریم حیات‌وحش منجر شود.
فشار گردشگران بر مناطق بکر، وظایف محیط‌بانان را نیز مضاعف کرده است. محیط‌بانان در ایام نوروز علاوه بر راهنمایی و نظارت بر گردشگران، باید حواسشان به جلوگیری از شکار و صید غیرمجاز، پیشگیری از آتش‌سوزی و حفاظت از حریم مناطق نیز باشد اما حضور محدود نیروهای حفاظتی در برابر حجم وسیع گردشگران کفاف نمی‌دهد.
چنان‌که مسئول پارک ملی بوجاق گفت که با وجود گشت‌های مستمر، امکان حضور لحظه‌به‌لحظه محیط‌بانان در تمامی نقاط پهنه حفاظت‌شده به دلیل وسعت و تنوع وظایف وجود ندارد.
از این رو، مشارکت خود مردم محلی و طبیعت‌دوستان برای اطلاع‌رسانی تخلفات بسیار حیاتی است و بر همین اساس نیز در گیلان از شهروندان و بومیان خواسته شده در صورت مشاهده هرگونه ورود غیرمجاز به مناطق تحت حفاظت، آسیب به طبیعت یا حیات‌وحش، به‌سرعت موضوع را به ادارات محیط زیست اطلاع دهند تا اقدامات لازم قانونی صورت گیرد.
بسیاری از پارک‌های ملی و پناهگاه‌های حیات‌وحش ایران در ایام نوروز میزبان شمار گردشگرانی است که بدون رعایت ضوابط، وارد عرصه‌های حساس می‌شوند. این امر می‌تواند گونه‌های جانوری را در زیستگاه‌های امن‌شان دچار ناامنی و فشار کند. منظره دسته‌های پرندگان آبزی در تالاب‌ها و سواحل یادآور اهمیت حفظ آرامش این سکونت‌گاه‌های حیات‌وحش در برابر آشفتگی‌های ناشی از حضور بی‌ضابطه انسان‌هاست. در واقع، بقای چنین جلوه‌های چشم‌نواز حیات‌وحش وابسته به رعایت حدود و ظرفیت برد زیستگاه‌ها در برابر گردشگری است.
آلودگی، زباله و اختلال در طبیعت
پیامدهای منفی گردشگری نوروزی تنها به حضور فیزیکی انسان در زیستگاه‌ها محدود نمی‌شود بلکه عادات رفتاری نادرست می‌تواند آسیب‌های عمیقی بر پیکره طبیعت وارد کند. رها کردن زباله در جنگل، کوهستان، ساحل و بیابان یکی از معضل‌های تکرارشونده تعطیلات است که حیات وحش را به شکل‌های مختلف تهدید می‌کند. حیوانات ممکن است زباله‌های پلاستیکی و مواد تجزیه‌ناپذیر را ببلعند یا در آن‌ها گرفتار شوند و این موضوع سلامتی و بقایشان را به خطر می‌اندازد. مدیرکل محیط زیست گیلان با اشاره به این مشکل، پسماند را یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های استان در فصل مسافرت دانسته و از همگان خواسته است به هیچ وجه زباله‌های خود را در طبیعت رها نکنند و حتماً هنگام سفر کیسه زباله همراه داشته باشند تا پسماندها را جمع‌آوری و تفکیک کنند.
تجربه‌های موفق نیز در این زمینه وجود دارد؛ چنان‌که در گیلان طی نوروز سال‌هایی با اجرای طرح‌هایی مانند «مسیر سبز، ساحل پاک» و توزیع ده‌ها هزار کیسه زباله بین مسافران، حجم زباله‌های باقی‌مانده در حاشیه جاده‌ها و تفرجگاه‌ها نسبت به سال‌های قبل کاهش محسوسی پیدا کرد.
افزون بر آلودگی ناشی از زباله، آلودگی صوتی و اختلال در آرامش طبیعت نیز از تبعات حضور انسان در ایام نوروز است. استفاده از وسایل آتش‌بازی و مواد محترقه در جشن‌های سال نو و روز طبیعت می‌تواند صدای ناهنجاری در زیستگاه‌ها ایجاد کند که حیوانات وحشی را دچار ترس و اضطراب می‌کند. مواد محترقه و سر و صدای بلند آرامش حیات وحش را بر هم می‌زند و موجب آزار جانوران می‌شود.
محیط‌بانان و فعالان محیط‌زیست هر سال تأکید می‌کنند در دل طبیعت از ایجاد سروصدای بی‌مورد، پخش موسیقی با صدای بلند و ترساندن حیوانات خودداری شود تا موجودات بومی در زیستگاه خود احساس امنیت داشته باشند.
از دیگر رفتارهای مخربی که در پیک‌نیک‌ها و گردش‌های نوروزی از جمله روز طبیعت مشاهده می‌شود، شکستن شاخه‌ها و تخریب پوشش گیاهی برای افروختن آتش یا برپایی چادر است. هرچند یک شاخه درخت شاید از نگاه برخی ناچیز باشد اما تکرار این کار توسط هزاران مسافر، خسارتی جدی به درختان و بوته‌ها وارد می‌کند. جمشید محبت خانی رئیس یگان حفاظت سازمان محیط‌زیست خاطرنشان کرده با وجود ارتقای نسبی شرایط در روز طبیعت طی سال‌های اخیر، هنوز مواردی نظیر شکستن درختان توسط برخی افراد دیده می‌شود که نیازمند فرهنگ‌سازی بیشتر است.
همچنین افروختن آتش در جنگل‌ها و مراتع خشک تهدید بالقوه آتش‌سوزی را در پی دارد. سازمان هواشناسی معمولاً در ایام بهار نسبت به افزایش دما و وزش بادهای گرم هشدار می‌دهد و سازمان محیط زیست از گردشگران می‌خواهد تا حد امکان از روشن کردن آتش در عرصه‌های طبیعی خودداری کنند. اگر هم آتشی افروخته شد، حتماً پیش از ترک محل از خاموش شدن کامل آن مطمئن شوند تا حادثه ناگواری رخ ندهد.
معضل دیگر نیز، رهاسازی گونه‌های غیربومی در طبیعت است. هر سال همزمان با روز طبیعت و پس ز آن مشاهده می‌شود که برخی خانواده‌ها ماهی‌های قرمز سفره هفت‌سین را در رودخانه‌ها، تالاب‌ها یا چشمه‌ها رها می‌کنند به گمان آن‌که به طبیعت بازگردانده می‌شوند. در حالی که ماهیان قرمز اساساً گونه‌هایی غیربومی و مهاجم هستند و ورودشان به زیست‌بوم‌های طبیعی یک تهدید زیست‌محیطی به‌شمار می‌آید.
این ماهی‌ها می‌توانند گونه‌های آبزی بومی را تحت فشار قرار دهند و تعادل اکوسیستم‌های آبی را به هم بزنند. سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌صراحت اعلام کرده که مردم از رهاسازی ماهی قرمز در رودخانه‌ها و تالاب‌ها خودداری کنند و شهرداری‌ها در پایان تعطیلات نوروز این ماهی‌ها را جمع‌آوری کنند تا به شکل بهداشتی امحا یا مدیریت شوند.
شکار غیرمجاز و قاچاق گونه‌های حیات‌وحش
افزون بر آسیب‌های ناخواسته، متأسفانه عده‌ای سودجو در ایام نوروز با سوءاستفاده از فرصت تعطیلات و شلوغی بازار، اقدام به بهره‌کشی مستقیم از حیات وحش می‌کنند. یکی از نمودهای آن افزایش شکار و صید غیرمجاز در تعطیلات است. گزارش‌های یگان حفاظت محیط زیست نشان می‌دهد که تنها در نوروز ۱۴۰۱ بیش از ۱۰۰۰ مورد تخلف شکار و صید غیرقانونی در سراسر کشور به ثبت رسید. فرمانده یگان حفاظت محیط زیست اعلام کرد طی آن ایام، در مجموع ۲۵۸ پرونده قضایی برای متخلفان شکار و صید تشکیل و ده‌ها قبضه اسلحه غیرمجاز از شکارچیان ضبط شده است.
آمار تفکیکی این تخلفات نشان می‌داد ۸۹۵ مورد صید آبزیان، ۱۷۹ مورد شکار خزندگان، ۶۴ مورد شکار پرندگان و ۴۵ مورد شکار پستانداران در نوروز ۱۴۰۱ گزارش شده و همچنین ده‌ها مورد زنده‌گیری پرندگان و پستانداران توسط متخلفان شناسایی و متوقف شده است. این ارقام گواه آن است که با فرارسیدن بهار و فصل زادآوری، برخی شکارچیان غیرمجاز می‌کوشند بیشترین بهره را از حضور حیواناتی مثل پرندگان مهاجر یا آبزیان ببرند و بی‌اعتنا به قوانین، حیات‌وحش را شکار و صید کنند.
از نظر وضعیت مناطق حفاظت‌شده، گزارش‌های میدانی حکایت از آن دارد که برخی پارک‌ها پس از نوروز چهره‌ای آسیب‌دیده پیدا می‌کنند و انباشت زباله پس از سیزده‌بدر تبدیل به دغدغه‌ای تکراری برای دوستداران محیط‌زیست شده است.
هرچند در سال‌های اخیر طرح‌های پاکسازی مردمی و مشارکتی پس از تعطیلات به اجرا درآمده و مقادیر قابل توجهی زباله از این مناطق جمع‌آوری می‌شود، اما بهتر که اصلاً زباله‌ای در طبیعت رها نشود. نکته امیدوارکننده دیگر، رشد آگاهی عمومی نسبت به حفظ محیط‌زیست در سفرهای نوروزی است. فرمانده یگان حفاظت محیط زیست پس از نوروز ۱۴۰۱ گزارش داد که وضعیت طبیعت در روز ۱۳ فروردین نسبت به سال‌های گذشته رو به بهبود بوده و همراهی مردم در رعایت نظافت و احترام به طبیعت بیشتر شده است.
با این حال، این آمارها و گزارش‌ها زنگ هشداری است که اگر چاره‌اندیشی اساسی صورت نگیرد، هر نوروز می‌تواند تبدیل به فصلی از خسارات برای محیط‌زیست شود. افزایش چند برابری زباله در یک استان یا ثبت بیش از ۱۰۰۰ تخلف شکار در دو هفته، ارقامی نیست که بتوان به سادگی از کنارش گذشت. این وضعیت نشان می‌دهد ظرفیت تحمل بسیاری از مناطق ایران در تعطیلات نوروز لبریز می‌شود و بدون مدیریت و برنامه‌ریزی، روند تخریب طبیعت شتاب خواهد گرفت.
راهکارها و اقدامات برای حفاظت طبیعت در نوروز
در مواجهه با چالش‌های یادشده، سازمان‌های مسئول و نهادهای مردمی اقدامات گوناگونی را برای کاهش آسیب‌های گردشگری نوروزی بر محیط‌زیست در دستور کار قرار داده‌اند. هر سال پیش از آغاز تعطیلات، یگان‌های حفاظت محیط زیست به حالت آماده‌باش کامل در می‌آید و سطح نظارتی را افزایش می‌دهد. همچنین نیمی از نیروهای یگان حفاظت محیط‌زیست کشور حتی در لحظه تحویل سال در محل خدمت حاضر هستند تا امنیت مناطق حفاظت‌شده را تأمین کنند.
یکی از برنامه‌های موثر، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی عمومی است. طی سال‌های اخیر ادارات محیط زیست استان‌ها با همکاری رسانه‌ها به‌ویژه صداوسیمای محلی، اقدام به پخش پیام‌های آموزشی در مورد احترام به طبیعت در سفرهای نوروزی کرده‌اند همچنین بروشورها، بنرها و پلاکاردهای حاوی پیام‌های محیط‌زیستی در تفرجگاه‌ها و جاده‌های پرتردد نصب می‌شود تا مسافران به حفظ نظافت و آرامش طبیعت ترغیب شوند.
اقدام ابتکاری دیگری که انجام شده، برپایی چادرهای راهنمای نوروزی در ورودی شهرها توسط یگان حفاظت محیط زیست است که ضمن خوشامدگویی به مسافران، توصیه‌های محیط زیستی سفر پاک را به آن‌ها ارائه می‌دهد.
اگر گردشگران طی ایام نوروز به‌ویژه روز طبیعت به توصیه‌ها عمل کنند، از ریختن زباله و ایجاد آلودگی صوتی بپرهیزند، از مناطق ممنوعه دوری کنند و به حیات وحش آسیب نرسانند، طبیعت نیز از حضورشان آزرده نخواهد شد. سازمان‌های متولی نیز باید با برنامه‌ریزی، آموزش، فراهم کردن امکانات لازم مانند سطل زباله، کیسه زباله، سرویس بهداشتی کافی در تفرجگاه‌ها و اجرای قانون، سفرهای نوروزی را به سمت گردشگری مسئولانه هدایت کنند.
انتهای پیام
