به گزارش نوژان نیوز، امنیت غذایی و پایداری سرزمین در گرو خاک و آب بوده و درطول تاریخ نیز تمدنهای بشری وابستگی کامل به خاک و آب داشته اند. از وسعت حدود ۱۶۵ میلیون هکتاری سرزمین ایران، خاکهای با قابلیت کشاورزی حدود ۲۵ میلیون هکتار تخمین زده میشود با این حال تنها ۵/۱۸ میلیون هکتار در چرخه کشاورزی قرار دارد. سطح کشت سالیانه حدود ۱۴ میلیون هکتار و مابقی بصورت آیش است.
وی افزود: منابع آب ایران به دو قسمت منابع آب سطحی و زیرزمینی تقسیم میشود. میانگین بارندگی در ایران ۲۱۵ میلیمتر است که سالیانه حجمی از آب برابر ۳۵۴ میلیارد متر مکعب را ایجاد می کند. از این مقدار ۲۴۶ میلیارد متر مکعب به‌صورت تبخیر از دسترس خارج میشود و ۱۰۸ میلیارد متر مکعب بصورت رواناب سطحی جاری میشود. با این حال فقط ۸۱ میلیارد متر از این جریان سطحی آب در کشور قابل بهره برداری است که ۷۵ میلیارد متر مکعب آن در کشاورزی مصرف میشود. کل ذخایر آب زیرزمینی کشور ۵۰۰ میلیارد متر مکعب تخمین زده میشود که از این مقدار بر اساس برآوردهای جدید حدود ۱۳۵ میلیارد متر مکعب مصرف شده است.
اسدی رحمانی با بیان اینکه بیش از ۲۵ درصد از ذخایر آب زیرزمینی کشور در دهه های اخیر برداشت شده است، افزود: سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵ اهداف توسعه پایدار جهانی را در ۱۷ بند بهعنوان توافقات بین المللی بر شمرد، بررسیهای بعدی نشان داد دستکم ۱۱ مورد از اهداف توسعه پایدار بهطور مستقیم یا غیرمستقیم به خاک وابسته بوده و تحقق آنها مستلزم درک ویژگیها و فرایندهای خاک است. بهطور مشخص از سال ۲۰۱۲ توجه مراجع بین المللی مانند سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملل متحد به جایگاه و اهمیت خاک در امنیت و رفاه کشورها و به تبع آن صلح و پایداری جهان جلب گردید. در همین سال، FAO برنامهای تحت عنوان برنامه مشارکت جهانی خاک (Global Soil Partnership) را با هدف آشنایی بیشتر سیاستمداران و مدیران و نیز آحاد جامعه در کشورهای در حال توسعه و فقیر به ارزش و جایگاه منابع خاک در امنیت غذائی و امنیت اجتماعی راه اندازی نمود، که همچنان فعالانه دنبال می شود. سازمان ملل بر همین مبنا فاصله سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴ را دهه خاک نامگذاری کرد.
رئیس موسسه تحقیقات خاک و آب کشور درخصوص چالش های مهم خاک و آب در کشور تصریح کرد: هم‌اکنون چالش های متعددی منابع آب و خاک کشور را تهدید می کند. تغییرات اقلیمی و کاهش بارش ها در کشور سبب ایجاد دوره های خشکسالی شده به نحوی که توسعه کشاورزی در کشور در دهه های اخیر و افزایش برداشت از منابع زیرزمینی سبب تراز منفی قابل توجه در این خصوص شده است. علاوه بر کاهش کمیت منابع آبی در کشور، شوری منابع آبهای زیرزمینی نیز افزایش یافته و کیفیت آن را تحت تاثیر قرار داده است. خاک های کشور نیز با چالش های متعددی مواجه هستند. فرسایش قابل توجه تهدیدی جدی برای خاکهای کشور به ویژه در اراضی تحت کشت دیم محسوب میشود. برداشت عناصر غذایی خاک توسط محصولات کشاورزی از یکسو و عدم تامین کودهای مورد نیاز کشور (بویژه انواع فسفری و پتاسیمی) موجب تخلیه بنیه عناصر غذایی خاک شده است.
وی با اشاره به داده های مستخرج از طرح پایش خاک گفت: حدود ۷۰ درصد از خاکهای کشور دچار کمبود فسفر، ۳۵ درصد دچار کمبود پتاسیم و ۵۰ درصد دارای کمبود آهن و روی هستند که این امر به‌شدت باروری خاک، تولید محصولات کشاورزی و امنیت غذایی را دچار مخاطره میسازد. قرار گرفتن ایران در منطقه خشک و نیمه خشک، کمبود نزولات آسمانی و عدم توسعه کشاورزی حفاظتی سبب فقر ماده آلی خاک شده است. داده های موجود نشان میدهد ۸۰ درصد از خاکهای کشور دارای کربن آلی زیر یک درصد هستند. شوری خاک نیز از چالش هایی است که خاکهای کشور با آن مواجه است. حدود ۷ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی دچار درجات مختلفی از شوری‌اند که یکی از جدی ترین تهدیدهایی که در دهه های اخیر موجودیت اراضی کشاورزی با آن مواجه می باشد تغییر کاربری اراضی است.
رئیس موسسه تحقیقات خاک و آب کشور در ادامه ضمن تشریح وظایف موسسه تحقیقات خاک و آب کشور اظهار داشت: موسسه تحقیقات خاک و آب کشور در طی هفت دهه فعالیت خود شرح وظابف متنوعی را بر عهده گرفته است. برخی از مهمترین این شرح وظایف عبارتند از:
– مطالعه خاکهای کشور، تهیه نقشه و تعیین پراکنش جغرافیائی آنها و ارزیابی اراضی برای انواع کاربریها
– تعیین شاخص بهره وری خاک و سرزمین و ارزش اقتصادی خاک
– شناخت وضعیت و مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاهان
– شناسایی و معرفی روش ها و مواد مناسب برای حفظ و ارتقای مواد آلی خاک ها
– شناخت مواد آلاینده خاک و آب و معرفی روش های مناسب برای رفع آلودگی خاک و آب
– شناخت روابط آب، خاک و گیاه، نیاز آبی و آب مصرفی گیاهان الگوی کشت
– شناسایی عوامل مؤثر در مدیریت مصرف آب در مزرعه و ارایه راهکارهای ارتقای کارایی و بهره وری آب
– اصلاح اراضی، بهسازی و مدیریت خاک های شور و سدیمی
– مطالعه و تحقیق در مورد توان زیستی خاکها، کودهای زیستی و پایش و حفاظت از ذخایر ژنتیک خاک
– پایش و ارزیابی کیفیت و سلامت خاک، گیاه و محصولات زراعی و باغی کشور
– ایجاد، توسعه و به هنگام سازی پایگاه ملی منابع خاک کشور
– برآورد نیاز کودهای شیمیایی، آلی و زیستی اراضی زراعی و باغی کشور
– ثبت، پایش وکنترل کیفی نهاده های کودی
وی در ادامه به وظایف مهم حاکمیتی موسسه تحقیقات خاک و آب اشاره کرد و افزود: ثبت و کنترل کیفی مواد کودی، برآورد کود مورد نیاز کشور، تعیین قابلیت کشاورزی اراضی و تعیین نیاز آبی محصولات زراعی و باغی در کشور از اهم این موارد است.
رئیس موسسه تحقیقات خاک و آب کشور همچنین درخصوص دستاوردهای مهم موسسه تحقیقات خاک و آب گفت: تهیه سامانه نیاز آبی گیاهان زراعی و باغی کشور، تهیه سامانه ملی تناسب اراضی، نقش فعال در تدوین الگوی کشت کشور، پایش خاکهای کشاورزی، نقشه شوری خاکهای کشاورزی، نقشه خرد اقلیم کشاورزی ایران، را‌اندازی نظام نسخه‌نویسی کود در کشور، بررسی سلامت گندم و برنج تولیدی کشور و تدوین دستورالعمل‌های تولید محصول سالم مهمترین دستاوردهای این مجموعه علمی است.
وی در باب اثر بخشی اقتصادی موسسه تحقیقات خاک و آب گفت: فعالیت های موسسه تحقیقات خاک و آب در مسیر شناسایی و مدیریت منابع خاک و آب کشور بر پایه دانش بنیانی و بهره وری استوار است. استفاده از آخرین تجربیات داخلی و خارجی به منظور مدیریت تغذیه گیاهان زراعی و باغی در پایلوت های مدیریت تلفیقی تغذیه گیاه نشان داده است افزایش ۲۰ درصد عملکرد محصولات براحتی قابل دستیابی است. موسسه تحقیقات خاک و آب نقش فعالی در طرح جهش تولید دیمزارهای کشور داشته است. جمع بندی نتایج حاصل از این طرح نشان داده است بذرمال گندم در کشت های دیم با کودهای با فرمولاسیون مناسب توانسته است عملکرد گندم دیم را تا ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار افزایش دهد. طراحی فرمولاسیون، ثبت و کنترل کیفی کودهای مناسب برای این طرح در ستاد موسسه تحقیقات خاک و آب انجام و سپس با همکاری محققان استانی پیاده سازی و اجرا شده است. تولید تمامی کودها برای انجام این طرح توسط شرکت های دانش بنیان بخش خصوصی انجام شده است. نتایج این طرح نوید بخش افزایش ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تنی تولید گندم کشور در دیمزارها خواهد بود.
وی افزود: پایلوت های مدیریت تغذیه در سایر محصولات زراعی مانند گندم آبی، کلزا و زیتون نشان داده است افزایش عملکرد تا ۲۰ درصد نوید بخش افزایش بهره وری در بخش کشاورزی و تولید غذا در کشور است که یکی از اصول دستیابی به امنیت غذایی است. از دیگر سو تدوین و پیاده سازی الگوی کشت می تواند بهره وری آب و خاک را در کشور افزایش دهد. در این راستا کشور نیازمند تصمیمات سخت در حوزه اجرای الگوی کشت و مدیریت مصرف منابع آب و خاک است. موسسه تحقیقات خاک و آب کشور در سال اخیر با تهیه و در اختیار قرار دادن سامانه ملی تناسب اراضی و سامانه نیاز آبی دو لایه مهم الگوی کشت را در اختیار سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی قرار داده است. اجرای برنامه الگوی کشت در افق ۵ ساله میتواند منجر به افزایش ۱۵ درصدی در کل تولیدات زراعی و باغی و ۱۸ درصد کاهش در مصرف آب کشاورزی (سالی ۳ میلیارد متر مکعب) خواهد شد.
اسدی رحمانی درخصوص اقدامات موسسه تحقیقات خاک و آب در زمینه امنیت غذایی و پایش سلامت محصولات کشاورزی گفت: سلامت غذا یکی از مؤلفه های اصلی در امنیت غذایی است و بخش کشاورزی بعنوان متولی اصلی تولید غدا خود را موظف به دستیابی به توانمندی لازم در برقراری امنیت غذایی می داند. موسسه تحقیقات خاک و آب کشور در چند سال اخیر جهت ارائه تصویری روشن از وضعیت فلزات سنگین و نیترات در محصولات کشاورزی مهم و استراتژیک ( گندم، برنج، سیب زمینی و …) و آدرس دهی صحیح و رفع مشکلات احتمالی اقدام به پایش سلامت این محصولات نموده است. بررسی های این موسسه نشان می دهد غلظت این آلاینده ها در مقایسه با سایر کشورها حتی کشورهای توسعه یافته در سطح مطلوب تری قرار داشته و آلودگی محصولات کشاورزی به هیچ وجه در سطح وسیع مطرح نیست.
رئیس موسسه تحقیقات خاک و آب کشور در پایان درباره برنامه‌های آتی این موسسه بطور اختصار خاطر نشان کرد: موسسه تحقیقات خاک و آب از زمان تاسیس خود مسیری تکاملی را در برنامه محوری فعالیت ها طی کرده است. از دهه ۳۰ شمسی با ایجاد گروه های خاکشناسی و نیز گروه های تغذیه گیاهی، تهیه نقشه های خاک استان‌ها و نیز پاسخ گیاهان زراعی و باغی به انواع کودها مطالعه شده است. در نگاه کلی موسسه تحقیقات خاک و آب کشور در طی ۷ دهه فعالیت خود چهار دوره از راهبردها را در دستور کار خود داشته است.
